Görsel dikkati anlamak istiyorsak başlamak için en iyi yer gözlerdir. Göz hareketlerini anlamak nereye baktığımızı, neye ilgi gösterdiğimizi ortaya çıkartır. Görsel davranış sadece bakışlardan ve tespitlerden ibaret değildir. Gözlerin nasıl çalıştığı hakkında eksiksiz bir bilgiye sahip olmak, topladığınız verileri daha iyi anlamanıza da olanak tanır.
Görsel sistemi daha iyi anlayabilmeniz için, beş farklı göz hareketi tipinin altında, nasıl çalıştıklarını açıklamalarla özetledik. Bu görsel davranışların her biri uygun bir eye tracking cihazıyla yakalanabilir ve görsel uyaranlara karşı ortaya konulan davranışı anlamamızı sağlar.
Sakkadik (sıçramalı) göz hareketleri
Sakkadik yani başka bir tabirle sıçramalı hareketler, görsel bir sahneyi hızlı bir şekilde taramamızı sağlayan hızlı göz hareketleridir. Göz, hızlı bir şekilde bir sonrakine geçmeden önce sadece kısa bir süre için bir noktada odaklanır. REM (Hızlı Göz Hareketi) uyku aşamasında gözlerinizin yaptığı budur ve bu yazıyı okurken de gözleriniz şu anda bunu yapıyor.
İlginç bir şekilde, okurken ürettiğimiz sıçramalar, her gözün kelimenin biraz farklı bir kısmına baktığı anlamına gelir. Dana önceleri bir yazıyı okurken gözlerin mükemmel eşzamanlamayla çalıştığı düşünülüyordu (bu nedenle sadece bir göze bakan araştırmalar oldukça çoktur) ancak bu her zaman böyle görünmüyor.
2006 yılında Blythe ve diğerleri tarafından yapılan bir çalışmada [1] okuma sırasında sakkadlar yaparken gözlerimizin nasıl odaklandığına bakıldı. Çok sık olmamakla birlikte, gözlerimizin bir karakter veya daha fazla bir mesafe ile ayrı alanlara odaklandığını buldular. Bu, okuma sırasında görsel davranışı araştıracaksak, her iki gözün de dikkate alınması gerektiği fikrini güçlendirdi.
Sakkadlar gönüllü olarak yapılabilir. Bir pozisyona bakmayı ve sonra bakışlarınızı yakındaki bir pozisyona ayarlamayı deneyin. Gözünüz bir sıçramayla geçecektir. Ancak sıçrama hareketleri büyük ölçüde otomatik olarak yapılır. Ayrıca bakışlarınızı tek bir noktada tutmaya çalışsanız bile yapılırlar. Bir noktaya odaklanma anında bile çoğunlukla dar bir alanda bulunan bir dizi mikro sıçrama hareketi bulunur.
Bu küçük hareketler de başka bir amaca hizmet eder. Gözlerimiz optik sinirin oturduğu (görme reseptörlerinin olmadığı) kör bir nokta içerdiğinden, sıçramalar optik sinirin yanındaki reseptörlerin görsel sahneye maruz kalmasına izin verir, yani kör nokta uzun süre kör değildir. Bu eylem, beynin güçlü tahmin yetenekleriyle birleştiğinde, kör noktayı nadiren fark edebildiğimiz anlamına gelir.
Sakkadlara ek olarak, mikrosakkadlar da sakkadik göz hareketinin bir alt tipi olarak bildirilmiştir. Bu hareketler, normal sakkadlara kıyasla, kapsanan mesafe, yaklaşık 15 arcminute daha kısadır (bir arcminute açısal bir ölçümdür: Görsel alanın 15 arcminute, kol uzunluğundaki bir karakterin genişliğindedir) [2].
Akıcı Takip
Sakkadların hızlı, sarsıntılı hareketlerinin aksine, akıcı takip görsel davranışı, gözlerin uyaranı doğrusal bir şekilde izlemesidir. Bu eylemi bir uyarıcı karşısında bilinçli olarak gerçekleştirmek mümkün olsa da çok az insan odaklanacak bir şey olmadan gözlerini bu şekilde hareket ettirebilir.
Akıcı takip, bir uyaranı normal olarak yaklaşık 30°/s hızında izleyebilir [3]. Eğer uyaranın hızı, akıcı takip için çok hızlı ise sakkadik göz hareketleri ortaya çıkar.
Öte yandan iki tür akıcı takip göz hareketi vardır. Açık döngü ve kapalı döngü. Birincisi, başlangıçta herhangi bir düzeltme yapmadan uyaranı takip eden ilk 100 ms’lik hızlı göz hareketlerini yansıtırken, ikincisi uyaranın hızıyla eşleşen izlemedir [4].
Verjans
Verjans, gözlerin 3 boyutlu bir dünyada farklı nesnelere odaklanma yeteneği ile ilgilidir. Her ikisinin de görsel bir sahnede aynı konuma işaret etmesini sağlamak için gözler senkronize olarak zıt yönlerde hareket eder.
İki tip verjans bulunmaktadır. Yakınsama (gözlerin birbirine yaklaştığı) ve ıraksama (gözlerin birbirinden daha da ayrıldığı). Yakınsama, yakınlardaki nesnelere odaklanmamızı sağlarken, ıraksama uzaktaki nesnelere odaklanmamızı sağlar. Bu, merceğin ve göz bebeğinin şeklini ayarlayarak da yardımcı olur. Oküler verjans, lens şekli ve gözbebeği büyüklüğünün kombine hareketi, konaklama refleksi olarak bilinir [5].
Vestibülo-oküler hareketler
Vestibülo-oküler hareketler, başımızı hareket ettirirken bile noktamızı kaçırmadan net bir şekilde görmemizi sağlar. Örneğin yürürken başımız çok hareket eder ancak vestibülo-oküler hareketler bu sarsıntıyı telafi eder ve gözlerimizi hedeflenen görsel noktada tutar.
Bu refleks olmasaydı bakış yönümüzü yalnızca başımızı oynatarak hareket ettirebilirdik (gözleri hareketsiz olan ve sadece kafasını oynatabilen baykuşlar gibi) [6].
Vestibülo-oküler hareketler, vestibüler sistemin (kulağımızın hareket ve dengeye dair işlevi olan küçük bir parçası) aktivitesinin sonucudur. Bir hareket yapıldığında, vestibüler sistem, gözlerin vestibülo-oküler hareketini kontrol eden kraniyal sinirler de dahil olmak üzere beynin çeşitli bölgelerine sinyaller gönderir [7]. Bu sayede gözlerin hareketi görme değişikliklerini ayarlayabilir, hareket ederken bile net görmemiz sağlanır.
İlginçtir ki bu refleks karanlıkta bile çalışmaya devam eder. Bu durum da vestibülo-oküler refleksin ışıkla değil sadece vestibüler sistem tarafından kontrol edildiğini gösterir.
Optokinetik yanıt hareketleri / postrotatory nistagmus
Göz korkutucu isimlerine rağmen bu iki göz hareket biçimi o kadar karmaşık değildir. Optokinetik yanıt ve postrotator nistagmus [10] özünde vestibülo-oküler sistem tarafından kontrol edilen sakkadik ve akıcı takip hareketlerinin bilinçdışı refleks kombinasyonlarıdır.
Optokinetik yanıt, bir uyaranı izleyen gözlerin küçük bir hareketidir. Bu genellikle daha sonra görsel alanın dışına çıkan hareketli bir nesneye bakıldığında meydana gelir. Arabadayken pencereden dışarı bakmayı düşünün – nesneleri izlemek mümkündür, ancak görsel alandan çıktıkça gözleriniz orijinal konumlarına dönmek için düzeltici, yatay bir sıçrama yapabilir [8].
Postrotator nistagmus, bir noktada çok fazla dönerseniz olur. Hızlı hareketi telafi eden gözler, seyahat etmek için ters yönde hareket etmeye başlar. Bu aynı zamanda, ışığın yokluğunda meydana gelen ve bu hareketin başlatılmasında vestibüler sistemin aktivitesini gösteren bir fenomendir.
Bu göz hareketlerinin her ikisi de patolojik olmayan nistagmus formlarıdır. Normal göz hareketi davranışında bulunurlar.
Kaynakça
[1] Blythe, H. I., Liversedge, S. P., Joseph, H. S. S. L., White, S. J., Findlay, J. M., & Rayner, K. (2006). The binocular coordination of eye movements during reading in children and adults. Vision Research, 46, 3898–3908.
[2] Krekelberg, B. (2011). MicroSakkades. Curr Biol Cb 21(11): R416.
[3] C. J. Erkelens. (2006). Coordination of smooth pursuit and Sakkades. Vision Research, 46 (1–2), pp. 163-170.
[4] R.G. Ross, A.D. Radant, D.W. Hommer (1994). Open- and closed-loop smooth-pursuit eye movements in normal children: An analysis of a step-ramp task. Developmental Neuropsychology, 10 (3) (1994), pp. 255-264.
[5] Fincham, E. F. (1951). The accommodation reflex and its stimulus. British Journal of Ophthalmology, 35, 381-393.
[6] Schwab, I. R., 2003. Double crossed. British Journal of Ophthalmology, 87: 1442.
[7] Laurutis, V. P., & Robinson, D. A. (1986). The Vestibulo-ocular Reflex During Human Sakkadic Eye Movements. Journal of Physiology, 373, 209–233.
[8] M.J. Mustari, S. Ono. (2009). Optokinetic Eye Movements. In Reference Module in Neuroscience and Biobehavioral Psychology, Encyclopedia of Neuroscience, Pages 285-293.
[9] Ornitz, E.M.; Brown, M.B.; Mason, A.; and Putnam, N.H. (1974). The effect of visual input on post-rotatory nystagmus in normal children. Acta Oto-Laryngologica, 77:418-425.
[10] Howard IP, Zacher JE, Allison RS. (1998). Post-rotatory nystagmus and turning sensations after active and passive turning. J Vestib Res. 1998 Jul-Aug;8(4):299-312.
Çeviri: Ilgar Mustafayev
Kaynak: Bryn Farnsworth, Ph.D https://imotions.com/blog/types-of-eye-movements/
